09/08/2025
जनैपूर्णिमा : संक्षिप्त परिचय
जनैपूर्णिमा, जसलाई रक्षाबन्धन वा श्रावणी पूर्णिमा पनि भनिन्छ, नेपाली हिन्दू समुदायको प्रमुख धार्मिक पर्व हो। यो प्रत्येक वर्ष श्रावण महिनाको पूर्णिमाका दिन मनाइन्छ।
इतिहास र पृष्ठभूमि
वेदकालदेखि नै यो पर्व ब्राह्मण र वैदिक संस्कृतिसँग जोडिएको छ।
जनै (यज्ञोपवीत) हिन्दू धर्ममा धार्मिक कर्मकाण्ड गर्न आवश्यक पवित्र धागो हो, जुन द्विज (ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य) पुरुषहरूले धारण गर्छन्।
पौराणिक कथाअनुसार, यज्ञोपवीतलाई शुद्ध राख्न वर्षमा एक पटक गुरुबाट मन्त्रसहित फेर्ने परम्परा सुरु भयो।
रक्षाबन्धनको सन्दर्भमा, द्रौपदीले श्रीकृष्णको घाइते हातमा कपडाको टुक्रा बाँध्दा कृष्णले उनको सदा रक्षा गर्ने वचन दिएको कथा पनि प्रचलित छ।
मुख्य महत्त्व
1. धार्मिक शुद्धता र नवीकरण – पुरानो जनै फेरेर नयाँ जनै धारण गरी आत्मशुद्धि र धार्मिक नियमको पुनः स्मरण।
2. रक्षासूत्र बन्धन – पण्डित वा गुरुले दायाँ हातमा रक्षासूत्र (डोरो) बाँधेर रक्षा, कल्याण र दीर्घायुको कामना गर्छन्।
3. भाइ–बहिनीको प्रेम – केही क्षेत्रमा दिदी–बहिनीले दाजुभाइलाई रक्षा–डोरो बाँध्ने र मिठाई खाने चलन।
4. प्रकृति र जलसँग सम्बन्ध – यो दिन गंगाजल वा शुद्ध जलमा स्नान गर्ने, नदी–तलाउमा पूजा गर्ने परम्परा छ।
आजको अभ्यास
बिहानै नदी, तलाउ वा धारामा स्नान।
पुरानो जनै फेरेर नयाँ जनै धारण।
पण्डितबाट रक्षासूत्र बाँध्ने।
क्वाटी खाने दिन पनि यही हो—नवधा धान्यको सुप खाई स्वास्थ्यको कामना गर्ने।
